Η Σημασία μιας Παράδοσης στον Καιρό μας
- Στις μέρες μας πολύ γιορτάζονται τα «παραδοσιακά» και προστατεύονται όχι μόνο από τις αρχές, αλλά και από τους συλλόγους, κι από τα γυμναστήρια, κι από τα κόμματα και τις πολιτικές παρατάξεις. Θα έχετε ακούσει πως όλοι σκίζονται να μην χαθεί το πρόσωπό μας, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μας, και δίχως να έχουμε δραχμή αποφασίζουμε τη διατήρηση κάθε σπιτιού και κάθε χώρου, μες στον οποίο κάποιος πρόγονος έζησε, σκέφτηκε ή τέλος πάντων έφτιαξε κάτι. Χώρια που υπάρχουν εκπομπές στην τηλεόραση που προσπαθούν να μας πείσουν πως κάθε πρόγονος, όλοι οι πρόγονοι, αρκεί να μην είναι κάποιος ζωντανός, υπήρξαν όλοι τους υπέροχοι, γενναίοι, εθνικοί. Αποτελούν παράδοση εθνική.
- Γιατί, να πούμε την αλήθεια, η αφελής υπενθύμιση της εκ παραδόσεως αρετής μας και της παραδοσιακής γραφικής ιδιοτυπίας μας, αν δεν προκαλεί θυμηδία, τουλάχιστον ενισχύει τον τουρισμό, είναι εμπορεύσιμη που λένε, και στοχεύει στο να ενισχύσει το εθνικό μας φρόνημα. Άλλο αν με το εμπόριο του γραφικού εκπορνεύεται η εθνική μας ευαισθησία και με τη συνεχή πλύση εγκεφάλου περί του εθνικού, διαβρώνεται η ψυχικότητά μας και η πνευματική αντοχή μας.
- Κι όμως όποιος σκέφτεται και όποιος έχει τουλάχιστον την πρόσφατη συνέχεια του τόπου μέσα του είναι σε θέση να αντιληφθεί πως το μόνο που δεν μας χρειάζεται πια είναι το γραφικό, η παράσταση, οι αλλοτινές μας συνήθειες. Γιατί όλ’ αυτά δεν μας ενώνουν με τους προγόνους μας, αν δεν τους έχουμε ήδη μέσα μας, τοποθετημένους ανεξίτηλα. Και γεννιέται πάλι ένα ερώτημα. Πόσο μας είναι χρήσιμη η παρουσία τους εντός μας; Και ιδιαίτερα σε τούτους τους καιρούς; Γιατί οι νεκροί, ως γνωστόν, μας συγκρατούν από το κακό, αλλά και μας κρατάνε δέσμιους στη Γη, δεν μας αφήνουν να πετάμε αν δεν τους αρνηθούμε.
- Να μην ξεχνάμε επίσης πως η χώρα μας ήταν κατεστραμμένη από τον πόλεμο, την κατοχή και τους Γερμανούς και το επίσημο ελληνικό κράτος εκείνου του καιρού χτυπούσε κάθε τόσο ένα τεράστιο γκονγκ από το ραδιόφωνο για να μας θυμίσει από το ραδιόφωνο, πως είμαστε τριών χιλιάδων χρόνων γέροι, λες και ήταν φάρμακο ή συνταγή για ανοικοδόμηση. Έτσι λοιπόν γεννήθηκε η ανάγκη για ό,τι μικρό, αληθινό και ταπεινό: αντίδραση υγιής, των φωτισμένων, στον φανφαρονισμό και στον επίσημο και προγονόπληκτο σκοταδισμό.
- Το γραφικό υπήρξε απαραίτητο. Με μόνη διαφορά, πως δεν επρόφτασε να γίνει ουσία και να ξεπεραστεί μέσα από διεργασίες πνευματικές. Άρχισε ο τουρισμός, η καλοπέραση και το εμπόριο. Υποχρεωθήκαμε να φορέσουμε τις εθνικές στολές και να χορέψουμε τον Καλαματιανό για Γάλλους, Άγγλους και Γερμανούς. Να φωτογραφηθούμε με σπασμένες κολώνες και να μιλήσουμε αρχαία με αγγλική μετάφραση. Έτσι σήμερα ζούμε την τόσο συγκεχυμένη σχέση μας με την παράδοση. Όλα τα θεωρούμε απαραίτητα, για να μπορέσουμε στο μέλλον να συμπληρώσουμε πιστοποιητικά καταγωγής. Κι ακούγεται παντού το κάπως φαρισαϊκό μας αίτημα. Η Ταυτότητα. Να μη χάσουμε την εθνική μας ταυτότητα.
- Αλλά κανείς δεν επιχειρεί να διευκρινίσει ποια στοιχεία ακριβώς συνθέτουν την ταυτότητά μας, για να φροντίσουμε να μαζέψουμε και να τα προφυλάξουμε επιμελώς μέσα σε πλαστική ή δερμάτινη θήκη. Και τέλος, μας είναι πράγματι απαραίτητη, με τα στοιχεία του παρελθόντος; Αρχίζω επίσης να αμφιβάλλω. Μ. Χατζιδάκης (Κείμενο ελαφρά διασκευασμένο)
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
Α1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (120-140 λέξεις). Μονάδες 25
Β1. Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, σύμφωνα με το κείμενο, τις παρακάτω διαπιστώσεις, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση είναι σωστή ή τη λέξη Λάθος, αν η πρόταση είναι λανθασμένη:
α. Η παραδοσιακή μας ιδιομορφία αποτελεί πηγή εσόδων για τη χώρα μας.
β. Ο τουρισμός μάς βοήθησε να αντιληφθούμε βαθύτερα το νόημα της παράδοσή μας.
γ. Η απώλεια της εθνικής μας ταυτότητας αποτελεί κύρια επιδίωξή μας.
δ. Οι παρεμβάσεις του κράτους σχετικά με την παράδοση χαρακτηρίζονταν από προγονοπληξία.
ε. Δεν φροντίζουμε να ξεκαθαρίσουμε επαρκώς τα στοιχεία της ιδιαίτερης ταυτότητάς μας. Μονάδες 10
Β2. α) Να εντοπίσετε τα δομικά στοιχεία της πρώτης παραγράφου: «Στις μέρες μας πολύ γιορτάζονται τα «παραδοσιακά»… . Αποτελούν παράδοση εθνική.» (μονάδες 5).
β) Να βρείτε δύο τρόπους με τους οποίους αναπτύσσεται η πέμπτη παράγραφος και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές στο κείμενο (μονάδες 4). Μονάδες 9
Β3. α) Ποια νοηματική σχέση εκφράζουν οι έντονα τονισμένες διαρθρωτικές λέξεις:
Γιατί (2η Παρ.), Όμως (3η Παράγραφος), Επίσης (4η Παρ.), Έτσι (5η Παρ.) Μονάδες 4
β) Να αιτιολογήσετε τη λειτουργία του πρώτου πληθυντικού προσώπου στην πέμπτη παράγραφο. Μονάδες 2
Β4. α) Να χρησιμοποιήσετε καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις σε αντίστοιχες προτάσεις, ώστε να φαίνεται η σημασία της: διατήρηση (1η παράγραφος), ιδιοτυπίας (2η παράγραφος), σκοταδισμός (4η παράγραφος), συγκεχυμένη (5η παράγραφος), αμφιβάλλω (6η παράγραφος) (μονάδες 5).
β) Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις (μονάδες 5). Μονάδες 10
Γ. Σε ημερίδα που διοργανώνει το σχολείο σας με θέμα «Η ελληνική παράδοση, ουσιαστική γνώση, δημιουργική αφομοίωση, μελλοντικές προοπτικές», συμμετέχετε ως εκπρόσωπος του δεκαπενταμελούς συμβουλίου με μια εισήγηση 500-600 λέξεων. Στην εισήγηση αυτή να αναδείξετε τα φαινόμενα που πιστοποιούν τη διαστρεβλωμένη οπτική που μεγάλο τμήμα του ελληνικού λαού διατηρεί για την εθνική μας παράδοση και να προτείνετε τρόπους προκειμένου να διασφαλιστεί η σωστή στάση όλων μας απέναντί της. Μονάδες 40
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α.1. Στο κείμενο αυτό του Μάνου Χατζιδάκι αμφισβητείται με επιχειρήματα η προοδόπληκτη στάση κράτους και πολιτών απέναντι στην παράδοση. Αναλυτικότερα, επισημαίνεται πως στις μέρες μας δίνεται ιδιαίτερη φροντίδα στη διάσωση της ιστορικής ιδιοπροσωπίας μας, χωρίς όμως τη χρήση συγκεκριμένων αξιολογικών κριτηρίων. Στόχος αυτών των πρακτικών δεν είναι μόνο η αύξηση των τουριστικών εσόδων, αλλά και η τόνωση της εθνικής μας αυτοπεποίθησης, χωρίς όμως να λαμβάνεται υπόψη η αλλοτρίωση, πνευματική και ψυχική, που προκαλείται. Τέτοιου είδους ενέργειες, όμως, κρίνονται περιττές για τους συνειδητούς ανθρώπους, ενώ μπορεί να οδηγήσουν και τις ανανεωτικές προσπάθειες σε τέλμα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα αντίστοιχη προοδόπληκτη πολιτική του ελληνικού κράτους που προκάλεσε την αντίδραση της διανόησης. Στη συνέχεια, ως αποτρεπτικό αίτιο της ουσιαστικής εξέτασης και αφομοίωσής της παράδοσης παρουσιάζεται η εμπορευματοποίησή της, ενώ, τέλος, διατυπώνεται αμφιβολία για τη χρησιμότητα της αναζήτησης στοιχείων της ταυτότητάς μας στο παρελθόν.
Β1. α. Σωστό β. Λάθος γ. Λάθος δ. Σωστό ε. Σωστό
Β2. α) Θεματική Πρόταση: Στις μέρες μας πολύ γιορτάζονται… τις πολιτικές παρατάξεις.
Σχόλια / Λεπτομέρειες: Θα έχετε ακούσει… υπέροχοι, γενναίοι, εθνικοί.
Κατακλείδα: Αποτελούν παράδοση εθνική.
β) Η Πέμπτη παράγραφος αναπτύσσεται με Συνδυασμό Μεθόδων, με Παραδείγματα και Αίτιο -Αποτέλεσμα.
Παραδείγματα: Στη θεματική περίοδο παρατίθεται η ταύτιση, για εμπορικούς λόγους, της παράδοσης με στοιχεία της γραφικής ιδιαιτερότητάς μας, γεγονός που πιστοποιείται με παραδείγματα, όπως η φωτογράφιση μπροστά σε αρχαίες κολώνες: «Να φωτογραφηθούμε με σπασμένες κολώνες και να μιλήσουμε αρχαία με αγγλική μετάφραση.»
Αίτιο-Αποτέλεσμα: Στην αρχή της παραγράφου διαπιστώνεται ως Αίτιο το ότι η επέλαση του τουρισμού και της εμπορευματοποίησης δεν επέτρεψε την αφομοίωση των πολιτιστικών μας στοιχείων: «Το γραφικό υπήρξε απαραίτητο. Με μόνη διαφορά… από διεργασίες πνευματικές.», ενώ στη συνέχεια, ως Αποτέλεσμα παρουσιάζεται η συγκεχυμένη στάση μας απέναντι στην παράδοση: «Έτσι σήμερα ζούμε την τόσο συγκεχυμένη σχέση μας με την παράδοση.»
Φυσικά, δεν αποκλείονται και άλλοι τρόποι, εφόσον μπορούν να στοιχειοθετηθούν.
Β3. α) Γιατί: Αιτιολόγηση β) Όμως: Αντίθεση γ) Επίσης: Προσθήκη δ) Έτσι: Αποτέλεσμα, Συμπέρασμα
β) Με τη χρήση πρώτου πληθυντικού προσώπου (Υποχρεωθήκαμε, φωτογραφηθούμε, θεωρούμε κλπ) ο συγγραφέας επιδιώκει να καταστήσει το ύφος οικείο, ζωντανό και παραστατικό, να παράσχει στον αναγνώστη, το αίσθημα της συμμετοχής στις απόψεις του αναφορικά με τη σχέση των Ελλήνων με την παράδοσή τους. Πρόκειται για έναν προβληματισμό που αφορά όλους, καθολικό, οπότε και το πρώτο πληθυντικό πρόσωπο κρίνεται αναγκαίο.
Β4. α) Η διατήρηση της καλής φυσικής κατάστασης απαιτεί καθημερινή εξάσκηση
Η ελληνική ιδιοτυπία διαπιστώνεται περίτρανα, όταν κάποιος Έλληνας ταξιδέψει στο εξωτερικό.
Σε κάποιες αραβικές χώρες, στις οποίες η επιστήμη βρίσκεται υπό διωγμό, επικρατεί ο σκοταδισμός.
Δεν μπόρεσα να καταλάβω αν με συμπαθεί, καθώς η στάση της απέναντί μου ήταν συγκεχυμένη.
Η συνεχής ασυνέπειά του με κάνει να αμφιβάλλω για την τήρηση των δεσμεύσεών του.
β) Διατήρηση: συντήρηση, εξακολούθηση, συνέχιση. Ιδιοτυπία: ιδιαιτερότητα, ιδιορρυθμία. Σκοταδισμός: συντηρητισμός, αναχρονισμός. Συγκεχυμένη: ασαφής, ακαθόριστη. Αμφιβάλλω: επιφυλάσσομαι, δυσπιστώ.
Γ.
Κυρίες και Κύριοι
Πρόλογος: Λίγοι θα αμφισβητήσουν το γεγονός πως οι παγκόσμιες εξελίξεις, που τρέχουν σήμερα με την ταχύτητα του φωτός, έχουν φέρει την πατρίδα μας αντιμέτωπη με προκλήσεις πρωτοφανείς, που, ενώ τη μία στιγμή υπόσχονται διέξοδο και λύση σε κάθε πρόβλημά μας, την αμέσως επόμενη απειλούν να ξεθεμελιώσουν πολιτιστικές κατακτήσεις αιώνων. Στο επικίνδυνο αυτό μεταίχμιο της ιστορίας μας, τη στιγμή που σαν σχοινοβάτες κλυδωνιζόμαστε μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, θα περίμενε κανείς πως οι αξίες της παράδοσης θα αποτελούσαν χρήσιμο οδηγό σε μία πορεία, που θα συνέδεε καρποφόρα το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον. Δυστυχώς, η διαστρεβλωμένη εικόνα που μεγάλο μέρος του πληθυσμού διατηρεί για τη σχέση μας με το παρελθόν δεν επιτρέπει περιθώρια αισιοδοξίας για μια τέτοια εξέλιξη.
Α ζητούμενο: Φαινόμενα που πιστοποιούν τη διαστρεβλωμένη οπτική της παράδοσης.
Θεματική Περίοδος: Προγονοπληξία
Μια μερίδα του πληθυσμού μας προσκολλάται τυφλά στο παρελθόν, και απορρίπτει χωρίς δεύτερη σκέψη τις αλλαγές που επιβάλλει η επιστημονική και η κοινωνική εξέλιξη Κύρια χαρακτηριστικά μίας τέτοιας στάσης αποτελούν:
- Δουλική μίμηση παλαιοτέρων ηθικών προτύπων. Η τυπολατρία και ο ηθικισμός, η παγίωση των ανισοτήτων ως εθιμικό δίκαιο οδηγούν στην καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στη μοιρολατρική αντιμετώπιση της ζωής.
- 2. Άρνηση της τεχνολογικής προόδου και οικονομικής εξέλιξης. Η εμμονή σε παραδοσιακές οικονομικές δομές και φοβία ή και καχυποψία απέναντι σε κάθε καινοτομία, γεγονός οδηγεί νομοτελειακά σε οικονομική δυσπραγία.
- Στασιμότητα στις τέχνες και τις επιστήμες. Η πνευματική στασιμότητα, η εμμονή στο παρελθόν χωρίς ίχνος γόνιμης αμφισβήτησης αποτρέπει την έκφραση νέων ιδεών και καλλιτεχνικών ρευμάτων, διαιωνίζοντας τις προκαταλήψεις.
- Εθνικός απομονωτισμός, σοβινισμός, ρατσισμός. Όλα αυτά οδηγούν στην αδυναμία αφομοίωσης των υγιών στοιχείων άλλων πολιτισμών, την υποτίμησή τους ή την ξενοφοβία, στοιχεία που υποθηκεύουν την ειρήνη.
Θεματική Περίοδος: Προοδοπληξία
Κάποιοι απορρίπτουν συνολικά το έργο των προγόνων και αναζητούν ξένα πρότυπα ζωής με κύρια χαρακτηριστικά:
Α. Απόρριψη έργου προγόνων μέσω:
- Άγνοιας της Ιστορίας και του πολιτισμού μας, απαξίωση πολιτιστικών δραστηριοτήτων (π.χ. εθνικές γιορτές, παραδοσιακή μουσική)
- Τυπικής τήρησης των εθίμων (εκκλησιασμός) και η κρίση των παραδοσιακών ηθών (φιλότιμο, σεβασμός) και θεσμικών προτύπων (οικογένεια).
Β. Αναζήτηση ξένων προτύπων ζωής
- 1. Η προτίμηση ξένων πολιτιστικών προϊόντων και η υποτίμηση των εγχώριων, διάβρωση της γλώσσας με ξενισμούς.
- Η άκριτη υιοθέτηση νέων αξιών και η δουλική μίμηση ξένου τρόπου ζωής (π.χ. εργασία και διασκέδαση)
Θεματική Περίοδος: Χρησιμοθηρική προσέγγιση της παράδοσης
Συχνά, τέλος, η παράδοση αντιμετωπίζεται χρησιμοθηρικά, με κύρια χαρακτηριστικά:
- Κερδοσκοπική εκμετάλλευση της ιστορικών χώρων για διαφήμιση προϊόντων, ιδιαίτερα στα πλαίσια της τουριστικής «αξιοποίησης» του τόπου
- 2. Επιφανειακή βίωση και «φολκλορική» ανάδειξη εθίμων και ηθών με στόχο την προβολή τους ως αξιοθέατο.
- Αρχαιοκαπηλία: όπου απομεινάρια μνημείων του παρελθόντος γίνονται αντικείμενο αγοραπωλησίας.
Β ζητούμενο: Τρόποι διασφάλισης της σωστής στάσης απέναντί στην παράδοση.
Θεματική Περίοδος: Φορείς Αγωγής:
- Οικογένεια: Οι γονείς οφείλουν να αποτελέσουν παράδειγμα δημιουργικής αφομοίωσης στοιχείων της παράδοσης, κατάλληλη νουθεσία των νέων μέσω συζητήσεων και συμβουλών.
- Εκπαίδευση: Ανθρωπιστικός χαρακτήρας μέσω: απόκτησης πολύπλευρων γνώσεων και ανάπτυξης κριτικής σκέψης, προβολής υψηλών αξιών του παρελθόντος (Ιστορία- Θρησκευτικά), εξευγενισμός του ψυχικού κόσμου και διαμόρφωση πολιτιστικής ταυτότητας (μέσω πολιτιστικών δραστηριοτήτων – εκδρομές στο εσωτερικό και εξωτερικό).
Θεματική Περίοδος: Μέσα Ενημέρωσης και Πολιτεία:
- ΜΜΕ: Ποιοτική αναβάθμιση καλλιτεχνικών προγραμμάτων και προβολή ηθικών προτύπων, σωστή χρήση της γλώσσας, ανάδειξη υγιών πολιτιστικών στοιχείων της χώρας μας αλλά και του εξωτερικού.
- Πολιτεία: Μέριμνα για τη δημιουργία μουσείων και χώρων πολιτισμού, υλική στήριξη των ερευνών για τη αξιολόγηση και τη δημιουργική αξιοποίηση των στοιχείων της εθνικής μας ταυτότητας.
Θεματική Περίοδος: Δραστηριοποίηση της κοινωνίας των πολιτών:
- Ενεργοί πολίτες: Συνειδητοποίηση των αξιών της παράδοσης για την αποφυγή της αλλοτρίωσης, ανάπτυξη ελεύθερης σκέψης για την ορθή αποτίμηση της, κριτική επιλογή των στοιχείων της και δημιουργική αφομοίωσή τους.
- Πολιτιστικοί Σύλλογοι: Διεύρυνση των δραστηριοτήτων τους, πολιτιστικές ανταλλαγές με άλλες χώρες.
- Διανοούμενοι: Προώθηση παραδοσιακών αξιών μέσα από το έργο τους. Αξιολόγηση της παράδοσης: απόρριψη των παρωχημένων στοιχείων και ανάδειξη των ζωογόνων χαρακτηριστικών του πολιτισμού μας.
Επίλογος
Καιρός για μια αντιστροφή λοιπόν των προτεραιοτήτων μας, ώστε να καταστεί δυνατή η υπερνίκηση των προκλήσεων της σύγχρονης εποχής. Για την επίτευξη ενός τέτοιου στόχου, κλειδί αποτελεί η σωστή ιεράρχηση στις διαχρονικές πολιτιστικές μας αξίες, ώστε ο πνευματικός πολιτισμός να αποτελέσει θεμέλιο της τεχνολογικής εποχής μας.
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.
Κέντρο Ιδιαιτέρων Μαθημάτων: Επιλογή