Ας δραπετεύσουμε λίγο απ’ το σήμερα κι ας ταξιδέψουμε στην αρχαία Ελλάδα 1000 χρόνια πριν της έλευση του Χριστού. Όχημά μας το εκπληκτικό βιβλίο “Πάπυρος“, της Irene Vallejo, και μαζί του θα μυηθούμε στη μαγεία της Αφήγησης.
Οι Αοιδοί: Προορισμός μας ένα μικρό Ανάκτορο κάποιου τοπικού ηγεμόνα του 10ου αιώνα π.Χ., τη στιγμή που ο οικοδεσπότης αποφασίζει να διοργανώσει μια γιορτή. Για να ευχαριστήσει τους καλεσμένους του, προσλαμβάνει έναν περιπλανώμενο Αοιδό.
Οι αοιδοί ήταν οι πρώτοι διδάξαντες του ελληνικού πολιτισμού. Τραγουδούσαν για να διασκεδάσουν τους πλούσιους στα ανάκτορά τους και τους ταπεινούς ανθρώπους στις πλατείες των χωριών. Την εποχή εκείνη ο τίτλος του ποιητή ήταν συνώνυμος με τις λιωμένες σόλες, τη σκόνη του δρόμου, το κρεμασμένο στον ώμο όργανο, με τις παραστάσεις σαν έπεφτε η νύχτα και το ρυθμό να διαπερνά το κορμί. Εκείνοι οι καλλιτέχνες οδοιπόροι, οι ρακένδυτοι απεσταλμένοι των Μουσών, μποέμ σοφοί που εξηγούσαν τον κόσμο με τραγούδια, μισοί εγκυκλοπαιδιστές και μισοί γελωτοποιοί είναι οι πρόγονοι των συγγραφέων.
Η παράσταση του Αοιδού
Δίπλα στο κατώφλι της εισόδου, στο σημείο όπου στέκονται οι ζητιάνοι, ο ξένος περιμένει μέχρι να τον καλέσουν να καθίσει στο σαλόνι όπου οι πλουσιότεροι άντρες του τόπου καταβροχθίζουν ψητό κρέας και πίνουν κρασί, με τις σταγόνες του λίπους να τρέχουν στις γενειάδες τους. Όταν τα βλέμματα καρφώνονται πάνω του, ντρέπεται για τον φθαρμένο και όχι υπερβολικά καθαρό χιτώνα του. Κουρδίζει σιωπηρά το όργανό του, την Κιθάρη, ενώ προετοιμάζεται για την παράσταση. Λίγο πριν ξεκινήσει, κάνει μια επίκληση στη Θεά Μνημοσύνη τη μητέρα των Μουσών.
Ένας προφορικός πολιτισμός: Οι προφορικοί πολιτισμοί της εποχής εκείνης μοιάζουν σ’ εμάς σήμερα πρωτόγονοι και υποτυπώδεις. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι δεν ήταν έτσι. Η κυκλώπεια τειχοποιίας τους, τα περίτεχνα αρδευτικά τους έργα, τα τεχνουργήματά τους μιλούν για έναν εξαιρετικά προηγμένο πολιτισμό. Έναν, όμως, πολιτισμό που αντιμετώπιζε πάντα τον κίνδυνο της λησμονιάς, αφού κάθε περίοδος παρακμής σήμαινε ταυτόχρονα και απώλεια των κατορθωμάτων, των τεχνικών του γνώσεων και τελικά της ταυτότητάς του.
Κυκλώπεια τείχη 
Σφραγιδόλιθος του Γρύπα πολεμιστή 
Οι αρχαίες Μυκήνες
Η επιβίωση της μνήμης: Η μοναδική ελπίδα των προγόνων μας να νικήσουν τον χρόνο ήταν μέσω της εύθραυστης ανθρώπινης μνήμης. Γι’ αυτό οι αοιδοί ασκούσαν τη μνήμη τους από μικροί και γίνονταν σταδιακά πρωταθλητές της ανάμνησης. Στην προσπάθειά τους αυτή αντιλήφθηκαν ότι η ρυθμική γλώσσα μένει πιο εύκολα στη μνήμη κι έτσι γεννήθηκε η ποίηση. Μαζί με τον ρυθμό βρήκαν βοηθούς στην επανάληψη, στο μέτρο και στην εναλλαγή της έντασης της φωνής. Όλα αυτά μαζί με την αφήγηση μιας γνωστής πλοκής, συνδυασμένης με τις κινήσεις, τις εκφράσεις και τις σιωπές των ηρώων δημιουργούσαν μια ιδιαίτερη ιεροτελεστία.
Καθισμένος μοναχός του, με καθαρή φωνή και γρατζουνώντας τις χορδές της Κιθάρης παρασέρνει τους πάντες στη μαγεία μιας συναρπαστικής αφήγησης γεμάτης περιπέτειες και μάχες. Το επικό τραγούδι μαγνητίζει, εισχωρεί στη σκέψη και σαγηνεύει όποιον το ακούει. Σε λίγο όλοι έχουν μπει για τα καλά στην πλοκή της ιστορίας και το βλέμμα τους λάμπει χαμένο σε κάποιο πεδίο μάχης, στο εργαστήριο ενός θεϊκού τεχνίτη ή μπροστά στη συνέλευση των ίδιων των Θεών.
Τα έπη του Ομήρου: Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια ήταν για τους Έλληνες οι προφορικές τους εγκυκλοπαίδειες που συγκέντρωναν το κληροδότημα της λαϊκής γνώσης. Και μέσα απ’ την ορμητική ροή των αλλεπάλληλων επεισοδίων ερχόταν σύντομα διδάγματα ως ομάδες έτοιμων στίχων προς απομνημόνευση. Οι απαγγελίες δεν διασκέδαζαν απλώς, αλλά μετέδιδαν πληροφορίες για τη ναυσιπλοΐα και τη γεωργία, τη λειτουργία μιας συνέλευσης, την προετοιμασία για μάχη ή μια ταφή. Ο ακροατής εσωτερίκευε τρόπους συμπεριφοράς, τα έθιμα και τον κώδικα της ηθικής. Στους ομηρικούς στίχους μιλά η συλλογική φωνή της φυλής.
Στίχοι των αρχαίων Επών
Η αφήγηση είχε πάντα σημαντικό ρόλο στην καρδιά των Ελλήνων. Στα σχολεία της αρχαίας Ελλάδας τα παιδιά μάθαιναν να διαβάζουν με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Ακόμη, η πολιτική ηγεσία των ελληνικών πόλεων ήταν πάντα στον έλεγχο ανθρώπων με ευφράδεια λόγου, ενώ οι σπουδαίοι αφηγητές ιστοριών άφησαν τα ίχνη τους στον χορό της τραγωδίας, στους ύμνους του Πινδάρου, στις Ιστορίες του Ηροδότου, στους πλατωνικούς φιλοσοφικούς διαλόγους. Η υπέρμετρη αγάπη των Ελλήνων για το λόγο και η παραφορά τους για δημόσιες συζητήσεις έκαναν τους Ρωμαίους που κατέκτησαν την Ελλάδα να τους θεωρούν αθεράπευτα φαφλατάδες.
Τα κόλπα του Αοιδού: Πέρα από το ξόρκι της αφήγησης, ο πονηρός κιθαρωδός έχει διάφορα κόλπα στη διάθεσή του. Κάθε που φτάνει σ’ έναν τόπο φροντίζει να ενημερωθεί για τους προγόνους της οικογένειας που τον προσλαμβάνει, μαθαίνει τα ονόματα και τις ιδιαιτερότητές τους, ώστε να τους εντάξει στην πλοκή μαζί με τους θρυλικούς ήρωες.
Καμία αφήγηση των αοιδών, όσες φορές και να την έπαιζαν, δεν ήταν η ίδια. Χάρη στη μακροχρόνια και πειθαρχημένη τους εκπαίδευση μάθαιναν να χρησιμοποιούν τους στίχους σαν ένα εύπλαστο υλικό στα χέρια τους. Γνώριζαν την πλοκή εκατοντάδων μύθων, είχαν στη διάθεσή τους ένα οπλοστάσιο έτοιμων φράσεων και λέξεων για να γεμίζουν τους στίχους και μ’ αυτά τα υλικά έπλεκαν σε κάθε παράσταση μια ωδή που ήταν ταυτόχρονα πιστή και διαφορετική.
Κατά τη διάρκεια της παράστασης ο αοιδός συντομεύει ή παρατείνει την αφήγηση ανάλογα με το κέφι και την ατμόσφαιρα της ομήγυρης. Κατέχει την τέχνη των παύσεων και του σασπένς και πάντα διακόπτει την ιστορία σε μελετημένα σημεία, ώστε να τον καλέσουν για να συνεχίσει και την επόμενη μέρα. Το ρεσιτάλ συνεχίζεται, μέχρι το ενδιαφέρον των οικοδεσποτών να εξασθενίσει. Τότε, ο ταξιδιώτης-μουσικός ξαναπαίρνει τους δρόμους, επιστρέφει στη ζωή της περιπλάνησης και αναζητεί το νέο του καταφύγιο.
Η ραχοκοκαλιά του πολιτισμού: Έτσι, τραγούδι το τραγούδι, ο μεγάλος και συναρπαστικός πλούτος των απαρχών της φαντασίας του πολιτισμού μας επέζησε χωρίς να εξαϋλωθεί στο πέρασμα του χρόνου. Ακόμη και σήμερα ακούμε την απόμακρη ηχώ του στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια, στην ινδική Ραμαγιάνα, στις σκανδιναβικές Έντα, στις αραβικές Xίλιες και μια νύχτες. Οι φανταστικές ιστορίες ταξιδεύουν από στόμα σε στόμα και διαπερνούν τον τόπο και τον χρόνο. Κι αυτές οι εξαίσιες, διαχρονικές και βαθιά ανθρώπινες αφηγήσεις αποτελούν τη ραχοκοκαλιά του πολιτισμού μας.
Σκανδιναβικές Έντες 
Το έπος Ραμαγιάνα 
Ιστορίες απ’ τις Χίλιες και μια νύχτες
Ο προφορικός λόγος σήμερα: Όσο κι αν η προφορικότητα φάνηκε να εξασθενεί μπροστά στην προέλαση του γραπτού λόγου, η σύγχρονη τεχνολογία της έδωσε μια νέα πνοή αρχικά με το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, και τον κινηματογράφο και τώρα με το διαδίκτυο και τις σύγχρονες τηλεπικοινωνίες.
Βωβός Κινηματογράφος: Το σινεμά απασχόλησε στη βωβή του φάση κάμποσους παράξενους ανθρώπους που ανήκαν στην αρχαία φυλή των ραψωδών, των τροβαδούρων, των μαριονετιστών και των αφηγητών. Δουλειά τους ήταν να διαβάζουν τους υπότιτλους για τους αναλφάβητους θεατές και γενικά να διασκεδάζουν το κοινό, απαντώντας στα επιφωνήματά του, γελώντας και γεμίζοντας το κενό που άφηνε η απουσία ήχου. Κάποιοι από αυτούς έγιναν τόσο διάσημοι, ώστε το κοινό έσπευδε στις αίθουσες γι’ αυτούς και όχι για την ταινία.
Ένας Benshi σε ιαπωνικό κινηματογράφο
H ιστορία του Ακίρα Κουροσάβα: Ο Χέιγκο Κουροσάβα ήταν ένας εξαιρετικός Benshi, ένας αφηγητής βωβών ταινιών για το ιαπωνικό κοινό. Έγινε διάσημος αστέρας και οι θεατές έσπευδαν μαζικά να τον ακούσουν. Μαζί του έφερε στον κινηματογράφο και τον μικρό του αδερφό, Ακίρα, ο οποίος ήθελε ως τότε να γίνει ζωγράφος. Όμως, περί το 1930, όταν οι ομιλούσες ταινίες έκαναν τη σαρωτική τους εμφάνιση, οι Benshi έχασαν τη δουλειά τους, η φήμη τους επισκιάστηκε και ξεχάστηκαν. Ο Χέιγκο αυτοκτόνησε το 1933. Όμως, ο Ακίρα αφιέρωσε όλη του τη ζωή στη σκηνοθεσία κινηματογραφικών ταινιών, όπως εκείνες που έμαθε να λατρεύει με τη φωνή του μεγάλου του αδερφού.
Ο Ακίρα Κουροσάβα 
Σκηνή από το “Ran”, ταινία του σκηνοθέτη
Δημιουργήθηκε από επεξεργασμένα αποκόμματα του εξαιρετικού βιβλίου: «Πάπυρος», της Irene Vallejo,των εκδόσεων Μεταίχμιο, σελ 110-129.